ORUNIA

Z Encyklopedia Gdańska
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania

< Poprzednie Następne >
Dzielnica Orunia – Święty Wojciech - Lipce na tle administracyjnego podziału miasta Gdańska
Przebieg granicy dzielnicy Młyniska według statutu dzielnicy z 2014
Herb Oruni nadany 26 I 1924
Widok na Orunię, fot. Carl Radtke, 1869
Budowa w Oruni wodociągowego zbiornika na wodę, fot. Carl Radtke, 1869
Obecny Trak Świętego Wojciecha, widok z okolic ul. Dworcowej w kierunku Głównego Miasta, zabudowa obu strona nie zachowała się, około 1912
Skrzyżowanie ulic Podmiejskiej z Raduńską na Oruni, 1910
Restauracja Die Ostbahn w byłym ogrodzie Schopenhauera
Była karczma „Pod kolorowym koziołkiem”, ul. Gościnna 13, 2021
Strona tytułowa Historii Oruni, 1859

ORUNIA (Orania, Ohra, także: Oruń, Dy Ore, Die Aur), część dzielnicy Gdańska: Orunia–Święty Wojciech–Lipce ( administracyjny podział). Według statutu dzielnicy z 24 IV 2014 jej „ granicę stanowi Motława na południe od Opływu Motławy do ujścia Raduni i Czarnej Łachy, a następnie granica administracyjna miasta z gminą i miastem Pruszcz Gdański, aż do zabudowanej części ulicy Borkowskiej (bez tej ulicy). Następnie granica biegnie na wschód w stronę Traktu Św. Wojciecha. Przed Traktem Św. Wojciecha skręca na północ i na tyłach budynków z tym adresem dochodzi do Parku Oruńskiego i między ulicami Diamentową i Platynową oraz Granitową i Działyńskiego dochodzi do ulicy Małomiejskiej (z tą ulicą). Od Ulicy Małomiejskiej kieruje się na północ do ulicy Ptasiej, a następnie na wschód między Ptasią, a Hebanowskiego do ulicy Zamiejskiej. Tam granica skręca na północ i zapleczem ogródków działkowych przecina ulicę Cienistą na wysokości Bitwy pod Lenino i za ulicą Cmentarną dochodzi do ulicy Stoczniowców, gdzie południowym skrajem Biskupiej Góry dochodzi do ulicy Zaroślak, a potem na wschód, przecinając Trakt Świętego Wojciecha, Opływem Motławy do Motławy”.

Początkowo wieś na południe od Starych Szkotów, w odległości czterech km od dawnych fortyfikacji miejskich Starego Przedmieścia. Jej pierwotna lokalizacja wiązała się z płynącym do połowy XIV wieku bezpośrednio do Motławy Potokiem Oruńskim (Oraną), przy czym zaczątek osady powstał w miejscu, gdzie ciek ten krzyżował się z prowadzącym do Gdańska od południa ważnym szlakiem handlowym Via Mercatorum (obecnie Trakt św. Wojciecha).

Po wybudowaniu w połowie XIV wieku Kanału Raduni zabudowa rozwijała się głównie na tzw. niskiej (wschodniej) jego stronie, gdzie w rejonie obecnego przystanku kolejowego Gdańsk-Orunia ukształtował się rodzaj rynku, a właściwie dwóch połączonych ze sobą placów: większego (stanowiącego zakończenie obecnej ul. Żuławskiej i Smętnej) i mniejszego (w rejonie obecnej ul. Gościnnej), które tworzyły charakterystyczny dla wielu wsi tego obszaru układ urbanistyczny, tzw. placowy. Zachodnia, wysoka strona kanału, początkowo słabiej zasiedlona, stworzyła korzystną przestrzeń dla zabudowy dworskiej i parkowej ( Park Oruński), w mniejszym stopniu mieszkalnej (ul. Nowiny, Ptaszniki). Północną granicę Oruni w ścisłym tego słowa znaczeniu wyznacza ciąg obecnych ulic Serbska – Podmiejska, gdzie Orunia styka się z Oruńskim Przedmieściem, inaczej Chmielnikami Oruńskimi. Na wschodzie Orunia dotyka nurtu Motławy, ogarniając najdalej na zachód wysuniętą przestrzeń Żuław Gdańskich (ul. Żuławska, Wschodnia). Od południa z Orunią graniczą Lipce (umowna granica w przebiegu obecnej ul. Starogardzkiej i Ukośnej). Od zachodu rozciąga się teren aktualnie zabudowywanych osiedli Maćkowy, Orunia Górna, zaliczanych do szeroko pojętej dzielnicy Orunia-Święty Wojciech-Lipce. Do obszaru Oruni przypisywano dawniej także znajdującą się u wrót Gdańska, nad fosą naprzeciwko Bramy Nizinnej (w sąsiedztwie Psiego Zakątka), karczmę Nobis (Krug). W szerszym, współczesnym tego słowa znaczeniu, jako część Oruni traktuje się obecnie obszar dawnych biskupich posiadłości podmiejskich w Starych Szkotach oraz obu części Chmielników (w tym Oruńskiego Przedmieścia).

Osadnictwo na tym terenie istniało już w epoce brązu (1500 lat p.n.e.) Z Orunią wiążą się wykopaliska archeologiczne dotyczące X–XI wieku, skarb srebrnych monet (opisany przez archeologów w 1928) oraz trzy łodzie rybackie (wydobyte w latach 1933–1934;), znajdujące się obecnie w Muzeum Archeologicznym. W 1338 komtur gdański Winrich von Kniprode nadał braciom Janowi, Henrykowi i Mikołajowi das Gut zu der Oran („Oran” bardziej w rozumieniu cieku wodnego), łącznie 50 włók ziemi. Braci obowiązywało prawo chełmińskie. Od każdej włóki zobowiązani byli płacić po pół grzywny w gotówce oraz po dwie kury czynszu w naturze, ponadto świadczyli rocznie sześć dni pańszczyzny (tzw. tłoki). W zamian co 10 włóka była zwolniona z opłat, a 1/3 opłat sądowych należała do dzierżawców. Wydzielono w tym samym roku pół morgi ziemi na założenie karczmy. Według obmiarów z 1586 posiadłość liczyła 61 włók i dziewięć mórg gruntu. W obrębie wsi znajdował się także las (w górnej części osady, pięć mórg, należący do rozległej posiadłości powiązanej z dworem i parkiem, w XIX wieku należącym do rodziny Hoene).

Wieś była kilkakrotnie rozgraniczana z sąsiadującymi z nią posiadłościami biskupów włocławskich, między innymi w 1356 (pierwsze pełne przytoczenie nazwy wsi Orunia) oraz w 1636. Grunty wymierzano ponadto w 1754 i po rozbiorach, w ramach regulacji własnościowych. W 1402 istniały tu dwa tartaki, a dysponujący nimi na mocy krzyżackiego przywileju Mastin Gerke zbudował także śluzę na Raduni i założył staw rybny, płacąc komturowi gdańskiemu corocznie 32 grzywny czynszu. Około 1400 w Oruni funkcjonowały ponadto trzy karczmy. W 1410 (przywilejem z 5 sierpnia), po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem, król polski Władysław Jagiełło ofiarowywał wieś Gdańskowi, do cesji jednak nie doszło na skutek niepowodzeń wojennych strony polskiej. W 1433 wieś spalili husyci, najeżdżający Pomorze podczas wojny Polski z Zakonem ( oblężenie Gdańska w 1433). Przywilejem z 16 VI 1454, co potwierdził także tzw. wielki przywilej z 15 V 1457, król polski Kazimierz Jagiellończyk nadał Orunię miastu Gdańsk na własność. W 1454 oraz 1461 wieś została spalona przez oddziały krzyżackie ( wojna trzynastoletnia). Z powodu konieczności spłaty zaciągniętych pożyczek władze Gdańska zmuszone były wydzierżawiać posiadłość osobom prywatnym. W 1472 otrzymał ją w dzierżawę (a także Zaroślak i Chmielniki Oruńskie) Johann von Schouven w zamian za pożyczkę w wysokości 5000 grzywien. W początku XVI wieku łączna kwota czynszu z tytułu dzierżawy Oruni i Chmielników Oruńskich wynosiła 754 i pół grzywny rocznie. W późniejszych latach dochody z Oruni służyły między innymi utrzymaniu gdańskiego garnizonu. Wieś posiadała samorząd: sołtysa (pierwszym znanym z akt był Marten Meckelburg, sprawujący rządy w latach 1568–1579), do tego dwóch ławników (zarząd w takim kształcie utrzymał się aż do 1858, potem był to sołtys i sześciu ławników).

W 1506 wielka powódź przerwała groble na Raduni i jego kanale i dokonała we wsi znacznych spustoszeń. Osada została zniszczona prewencyjnie przez gdańszczan podczas krzyżackiego oblężenia w 1520 ( oblężenie Gdańska w 1520), spustoszona następnie w 1577 przez oblegające miasto wojska króla polskie Stefana Batorego ( wojna Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym). W XV–XVI wieku istniała tu kaplica, następnie kościół św. Jerzego ( kościół Najświętszego Serca Jezusa i św. Jana Bosko), posadowiony w przestrzeni pomiędzy obu oruńskimi placami (obecna lokalizacja przy ul. Gościnnej 15), filia parafii w Świętym Wojciechu. Około 1571 kościół został przejęty przez luteranów. Od 1568 istniała tu także parafialna szkółka, od 1691 - cmentarz (w rejonie obecnej ul. Smętnej), a od 1697 przytułek dla ubogiej młodzieży. Budynek szkolny przebudowano w latach 1630 i 1816. W XVI–XVIII wieku we wsi funkcjonowały łącznie dwie karczmy i cztery szynki. Karczmy nazywały się: Pickenkrug (od nazwiska pierwszych właścicieli) oraz Räkenkrug (Reckenkrug). W 1626 wybudowano (na wysokości obecnej ul. Starogardzkiej) nowy most w kierunku Maćków (Matzkausche Brücke).

W XVII wieku wieś dwukrotnie spustoszyły oddziały szwedzkie – w 1627, podczas wojny o ujście Wisły oraz w 1656 podczas potopu (w 1659 kwaterowały tu oddziały szwedzkie, które skapitulowały przed wojskiem koronnym w twierdzy Gdańska Głowa), natomiast w 1707 dotarły tu oddziały rosyjskie, pustoszące Pomorze podczas wojny północnej. Wieś ucierpiała także podczas wielkiej zarazy w 1709 (według niepotwierdzonych danych na cmentarzu w Oruni pochowano wówczas 2000 osób). W latach 1716 i 1717 mieściła się tu kwatera wojsk oraz świty odwiedzającego Gdańsk cara Rosji, Piotra I. W 1734 (po uprzednim zdobyciu szturmem wioski) umieszczono w Oruni kwaterę główną feldmarszałka Krzysztofa Burkharda Münnicha, głównodowodzącego wojskami rosyjskimi podczas wojny w obronie tronu Stanisława Leszczyńskiego ( oblężenie Gdańska 1734). 7 VII 1734 został w tej kwaterze podpisany akt kapitulacji Gdańska.

W XVII–XVIII wieku obok gospodarstw rolnych i drobnych zakładów rzemieślniczych pojawiły się także letnie rezydencje i dworki gdańskich patrycjuszy. W 1757 nabył tu grunt w dolnej części osady Andreas Schopenhauer, dziadek filozofa, Artura. Ufundował między innymi dwór, ogród oraz aleję lipową, która ozdobiła początkowy odcinek wybudowanej w początku XVIII wieku drogi, omijającej od wschodu należące do Kościoła Stare Szkoty i Chmielniki Pelplińskie (tzw. Nowy Kiperdam; Psi Zakątek). W 1783 odsprzedał część swoich parcel Abrahamowi von Coeln. Innym posiadaczem gruntów (siedem włók) na terenie Oruni był Emanuel Proen.

Spośród dworsko-parkowych założeń w obszarze Oruni najsłynniejszy był grunt z dworem, ogrodem, parkiem i częścią leśną, położony na wysokiej stronie Kanału Raduni (obecny Park Oruński, w dworku w stylu klasycystycznym z około 1820 mieści się obecnie przedszkole pod adresem Nowiny 2). Pod koniec XVI wieku należał do rodziny Kerl, w 1614 przeszedł w ręce Schachmannów, od 1630 był własnością Zierenbergów (wówczas oglądał tę posiadłość i pozostawił z tej wizyty relację Francuz Charles Ogier, członek francuskiego poselstwa z okresu 1635–1636). W 1685 dwór wraz z otoczeniem przeszedł w ręce rodziny Grodecków i był ich własnością aż do 1779. W 1698 zatrzymał się w tym dworku zmierzający do Gdańska dla odebrania hołdu król polski August II Mocny. Zachował się ponadto kolejny opis parku z 1777, pióra Johanna Bernoullego, szwajcarskiego uczonego i podróżnika. Następnie po krótkim okresie posiadania go przez rodzinę Reygerów (burmistrza Johanna Gottfrieda Reygera) i botanika Gottfrieda Reygera, który założył tu ogród botaniczny) w 1790 przeszedł na własność angielskiej firmy Solly and Gibsone. Dwór i park mocno ucierpiały podczas wojen napoleońskich. Od 1814 do 1917 były w posiadaniu rodziny Hoene, poczynając od Friedricha Augusta Hoene. Ostatnia z rodu, Emilia, umarła bezżennie i zapisała dwór z otoczeniem miastu z przeznaczeniem na ogólnodostępny park (liczący wraz z tzw. otuliną 89 pruskich mórg, czyli ponad 40 ha – otwarto go dla publiczności w maju 1918).

W 1793 wieś razem z całym Gdańskiem została przejęta przez Prusy. Mieszkało tu wówczas 12 gospodarzy, 58 chałupników, 279 tzw. mieszkańców (komorników), a pośród obecnych tu zawodów wyliczano smolarzy, młynarzy, krawców, szewców, murarzy, kowali, cieśli. Z tego okresu zachował się jako nieomal jedyny relikt najdawniejszej zabudowy Oruni budynek kuźni z końca XVIII wieku przy obecnej ul. Gościnnej 10. W 1807 doszło do kolejnej powodzi. Wieś ucierpiała znacznie podczas wojen napoleońskich 1807 i 1813, zwłaszcza podczas tego drugiego oblężenia przechodząc z rąk do rąk i doszczętnie płonąc w nocy z 2 na 3 IX 1813. Zniszczeniu poza dworkami patrycjuszy uległ następnej nocy także kościół z plebanią. Opis tych wydarzeń zachował się w kronice szkolnej w zapisie ówczesnego proboszcza Johanna Adama Neuhöfera. W 1823 kościół został zastąpiony nową neogotycką świątynią ewangelicką pod wezwaniem St. Georga (św. Jerzego), wybudowany według projektu Karla Friedricha Schinkla (obecnie katolicki kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa). Kolejne klęski spadły na osadę w następnych latach: w 1818 (huragan) i 1829 (wielka powódź). W 1814, po ostatecznym włączeniu Starych Szkotów i zwłaszcza Świętego Wojciecha do Gdańska, Orunia stała się wiejską enklawą pomiędzy nominalnie miejskimi terenami dawnych części Zjednoczonego Miasta Chełm. W 1814 odbudowano młyn wodny i śluzę.

Około 1819 zmodernizowano przechodzący przez Orunię trakt z południa, czyniąc zeń brukowaną szosę. Około 1840 powstała szosa łącząca Orunię i Kościerzynę (wychodząca z Oruńskiego Przedmieścia). W 1822 powstała druga szkoła na niskiej stronie osady, a w 1852 trzecia; w 1871 było tu sześć szkół, w tym cztery ewangelickie (jedna z nich – żeńska) oraz dwie katolickie (męska i żeńska). Prawdopodobnie od około połowy XIX wieku przy obecnym Trakcie św. Wojciecha 23 funkcjonowała Adler-Apotheke ( apteki). W 1853 przy Niederfeld (ul. Żuławska) wzniesiono zakład poprawczy dla młodocianych przestępców Johannishof. Cztery lata później we wsi funkcjonowały trzy karczmy i trzy zajazdy (obecnie nieistniejące, można podać orientacyjne lokalizacje niektórych z nich: Żuławska 29, Gościnna 13 oraz Trakt św. Wojciecha 30), ponadto cztery szynki. Pośród tych lokali największą renomą cieszyła się restauracja H. Mathesius, własność Hermanna Mathesiusa, gdańskiego restauratora, który w 1875 odkupił lokal powstały jeszcze w 1845 z przebudowanej na cele gastronomiczne dawnej rezydencji Schopenhauerów (w rejonie obecnej Dworcowej 4). W późniejszym czasie restauracja nosiła nazwę Zur Ostbahn, biorąc ją od przechodzącej obok kolei, zbudowanej w 1852. Na przeprowadzenie linii kolejowej poświęcono teren dwóch ogrodów, należących uprzednio do rodzin Jacobsenów i Steegmannów. Zniszczeniu uległa też aleja Schopenhauerów.

Linia kolejowa przecięła w poprzek większy z oruńskich placów, co do dziś jest czytelne w układzie Placu Oruńskiego (po „obcięciu” jego fragment w kształcie trójkąta zachował się przede wszystkim po wschodniej stronie torów). We wsi powstał z czasem (po 1870) przystanek kolejowy, w 1895 oddano do użytku (istniejący obecnie) budynek stacji kolejowej. Funkcjonowała też poczta, początkowo trzeciej, najniższej klasy, przeniesiona na przełomie XIX i XX wieku w rejon skrzyżowania obecnej ul. Sandomierskiej z Traktem św. Wojciecha. W 1850 zakończono proces uwłaszczenia i regulację statusu prawnego poszczególnych gruntów. W 1868 istniało tu 16 gburskich gospodarstw i 246 zagród o łącznej powierzchni około 4214 mórg (tj. około 1053 ha). W 458 domach mieszkało łącznie 4198 mieszkańców (Orunia uchodziła w tym czasie za „największą wieś” Prus Zachodnich), z czego 2765 było ewangelikami, 1412 katolikami, 19 menonitami, 2 wyznawało judaizm. W 1885 było już 5713 mieszkańców, trudniących się głównie uprawą warzyw na gdański rynek, ponadto rzemieślnicy i kilku rentierów.

W 2. połowie XIX wieku postępowała dalsza modernizacja osiedla, ponadto coraz silniejsze powiązanie z Gdańskiem. W 1869 w sąsiedztwie Parku Oruńskiego i wznoszącej się w nim Góry Pięciu Braci zbudowano wielki zbiornik wodny, rezerwuar wody dla okolicznych osiedli, zasilany wodociągiem aż spod Pręgowa ( wodociągi). W 1878 w miejsce linii omnibusu z Gdańska do Świętego Wojciecha doprowadzono tramwaj konny z Gdańska, a przy jego stacji końcowej (w okolicach ul. Gościnnej) zbudowano zajezdnię mieszczącą 26 wagonów oraz stajnię na 22 konie. Linię omnibusu skrócono do odcinka Orunia – Święty Wojciech. Na przełomie lat 1895 i 1896 jednotorowa linia tramwajowa z Gdańska do Oruni została zelektryfikowana ( tramwaje), a na trasie umieszczono trzy mijanki (jedna na wysokości obecnej ul. Sandomierskiej i Przedmiejskiej). W 1905 oddano do użytku nową towarową linię kolejową z Oruni do prawobrzeżnej części portu Gdańsk, kursującą przez Olszynkę, nowy obrotowy most kolejowy nad Martwą Wisłą i Przeróbkę. Wieś została częściowo skanalizowana. Na terenie osady powstało wiele zakładów przemysłowych, zmienił się charakter zabudowy, w ciągu obecnego Traktu św. Wojciecha obok wciąż dominujących parterowych domostw pojawiły się duże, wielopiętrowe kamienice czynszowe, szczególnie okazałe w rejonie Oruńskiego Przedmieścia oraz placu przed kościołem przy obecnej ul. Gościnnej. Stanął tu na przełomie XIX i XX wieku między innymi budynek Urzędu Stanu Cywilnego (obecnie komisariat policji przy ul. Gościnnej 1). Innym zachowanym budynkiem jest dawna kawiarnia Augusta Kirschbergera (Cafe Kirschberger, obecnie Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Henryka Wieniawskiego przy ul. Gościnnej 4), której główną atrakcją był wówczas przyległy doń od zaplecza miniogród zoologiczny. W 1891 przy obecnym Trakcie św. Wojciecha 217 wzniesiono zakład poprawczy i azyl dla upadłych dziewcząt Magdalenenheim. Z osady rolniczej Orunia przeistoczyła się w robotnicze przedmieście z tanimi mieszkaniami, posiadające dogodny dojazd koleją lub tramwajem do zlokalizowanych w Gdańsku zakładów przemysłowych. W 1910 mieszkało tu 11 029 osób, z których 120 deklarowalo pochodzenie polskie a 48 żydowskie, w 1923 mieszkańców było 12 113. Wśród nich dużo było osiadłych tu po 1890 robotników wywodzących się z pobliskich Kaszub i Kociewia.

W 1924 otrzymała własny herb, nadany przez Senat II Wolnego Miasta Gdańska. Mieszkało tu wówczas 12 500 mieszkańców. Wśród około 5 000 katolików wielu było Polakami. W okresie międzywojennym działało tu kilka organizacji polonijnych, Towarzystwo Śpiewacze „Lira”, polska ochronka przy obecnej ul. Żuławskiej 108, od 1920 przy Stadtgebiet 12 (Trakt św. Wojciecha 57) ulokowano Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Gazeta Gdańska” Jana Kwiatkowskiego (następnie Zakłady Graficzne Drukarnia Gdańsk) ( drukarstwo i drukarnie), oficynę wydawniczą związaną z publikowaną w języku polskim „Gazetą Gdańską” i kilkoma innymi polskimi tytułami prasowymi i czasopismami. Obok drukarni mieściło się prywatne kino Urania. W latach 1926–1934 dla ożywienia życia religijnego katolików na Oruni przy Neue Welt (ul. Nowiny 9) wzniesiono kaplicę św. Józefa, a obok pod nr. 7 ochronkę – oba obiekty przynależne do parafii św. Ignacego w Starych Szkotach. Od roku 1995 w domu przy ul. Nowiny 7 znajduje się Środowiskowy Dom Samopomocy, podporządkowany Miejskiemu Ośrodkowi Pomocy Społecznej, a dawna kaplica pełni od 1956 funkcję budynku mieszkalnego. 15 VIII 1933 Orunię włączono do Gdańska. Po 1934, jak w całym mieście, powstały na Oruni (na niskiej stronie, głównie w rejonie Motławy) kolonie domków altankowych, własność Urzędu Nieruchomości w Gdańsku (Grundvermögensamt Danzig): Ammer, Rettich, Wiesengrund, Kleinsiedlung Waschke (dziś to rejon tzw. kolonii: Rola, Orka, Zaranie, Mysia), a ponadto bardziej na południe, przy ul. Żuławskiej – Sanssouci.

Podczas działań wojennych w 1945 Orunia zaliczała się do dzielnic mniej zniszczonych, niemniej jednak poważnie uszkodzone zostały obiekty sakralne, spłonęła szkoła ludowa przy Gallwitzstraße 6 (ul. Smoleńska; po przebudowie budynku od lat 50. XX wieku do 2010 mieściło się tu przeniesione z ul. Brzegi VII Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Wybickiego, a od 2010 Technikum Przemysłu Spożywczego i Chemicznego, przeniesione na Orunię z ul. Lastadia), zniszczono kompletnie budynek kina Urania, budynek poczty u zbiegu obecnego Traktu św. Wojciecha i Sandomierskiej oraz wiele innych obiektów. Po wojnie nastąpiła częściowa wymiana ludności, jednak z racji zamieszkiwania tu przed wojną wielu Polaków, niektóre zakłady usługowe i sklepy kontynuowały swoją działalność pod niezmienionymi szyldami.

Już w kwietniu 1945 wznowiła działalność pierwsza z oruńskich szkół (Szkoła Podstawowa nr 9) przy Małomiejskiej 58. W 1946 w budynku po dawnym domu poprawczym Johannishof przy ul. Żuławskiej 19 powstało Państwowe Liceum (potem Technikum) Wodno-Melioracyjne (zob. Zespołu Szkół Rolniczych), po rozszerzeniu oferty edukacyjnej Zespół Szkół Inżynierii Środowiska i Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego Nr 2 w Gdańsku. Luterański kościół św. Jerzego przejęli katolicy w 1945 i został on oddany do dyspozycji zgromadzeniu salezjanów. W budynkach zaplecza dawnej restauracji Zur Ostbahn umieszczono najpierw warsztaty mechaniczne; po renowacji i przebudowie tego obiektu w 1953 znalazł tu lokum Dzielnicowy Dom Kultury. Do czasu wybudowania w 1962 kina Kosmos (ul. Jedności Robotniczej, obecnie Trakt św. Wojciecha 115/117, zlikwidowanego i w 1998 rozebranego) w domu kultury funkcjonowało kino Jutrzenka. Pocztę umieszczono początkowo przy ul. Oruńskiej 75 (Jedności Robotniczej / Trakt św. Wojciecha 75), następnie przeniesiono na ul. Gościnną 6, do dawnej willi rodziny Peters. Ośrodek zdrowia dla Oruni mieścił się początkowo w budynku dawnej Drukarni Gdańskiej, następnie trafił do nowo wybudowanego budynku przy ul. Gościnnej 8. W latach 70. XX wieku wybudowano w sąsiedztwie ul. Gościnnej, przy ul. Jedności Robotniczej 149/151 (Trakt św. Wojciecha), supersam PSS Społem „Radunia”, obecnie należący do firmy Zatoka. Przedwojenna zabudowa czynszowa w większości zachowała się (ze względu na zaniedbanie remontów, podlegając jednak daleko posuniętej degradacji). Pojawiły się nowe osiedla bloków mieszkalnych, „punktowców”, w 1967 przy ul. Raduńskiej, na terenie tzw. Ptaszników, w 1968 bloki przy ul. Piaskowej (obecnie ul. Perłowa), po 1970 w rejonie ul. Przyjemnej i Związkowej, w 1971 na dawnym Oruńskim Przedmieściu, w rejonie Granitowej i Koralowej.

W 1972 zlikwidowano linię tramwajową nr 6 Orunia–Śródmieście (jej funkcję przejął autobus nr 151 ( autobusy; tramwaje)), dzięki temu poszerzono Trakt św. Wojciecha (Jedności Robotniczej, nazwę ulicy zmieniono w 1998). W 2001 Orunia ucierpiała podczas wielkiej powodzi po ulewnym deszczu (przerwały się wówczas wały na Kanale Raduni oraz na rzece Raduni). SK

Ulice dzielnicy Orunia-Święty Wojciech-Lipce
Ulica Nazwa historyczna Informacje o nazwie współczesnej Uwagi
Aroniowa od 29 V 2003
Batalionów Chłopskich Ober-Pfarrdorf i Unter-Pfarrdorf,
od 1945 ul. Czerwonej Armii, następnie ul. Polna, ul. Myśliwska
obecna nazwa od 24 II 1954
Boczna von-Klug-Straße obecna nazwa od 1945
Brzegi Radauneufer obecna nazwa od 1945
Cienista Neuweinberg obecna nazwa od 1945 od nr. 2 do nr. 10A, parzyste,
od nr. 1 do nr. 19, nieparzyste
Cmentarna Grundgasse obecna nazwa od 1945
Daleka Wachtelweg obecna nazwa od 1945
Diamentowa od 28 X 1969
Dworcowa An der Ostbahn,
w 1945 Zaułek
obecna nazwa od 1946
Figowa od 29 V2003
Głogowa od 29 V 2003
Głucha Marienstraße,
od 1933 Breughelstraße
obecna nazwa od 1945
Gościnna odcinek północny : Schulstraße,
od 1933 Johann-Rickmers-Straße,
na pamiątkę Johanna Rickmersa, niemieckiego nazisty, uczestnika puczu monachijskiego (1881–1923);
odcinek południowy: Hauptstraße,
od 1933 Horst-Wessel-Straße,
na pamiątkę Horsta Wessela, niemieckiego nazisty i autora hymnu NSDAP (1907–1930);
1945–1948 ul. Walki Młodych
obecna nazwa od 1945
Grabowa Friedrich-Engels-Straße,
na pamiątkę Friedricha Engelsa, niemieckiego filozofa i socjologa, głównego ideologa socjalizmu (1820–1895),
od 1933 Litzmannstraße,
na pamiątkę Karla von Litzmanna, nazistowskiego generała (1850–1936)
obecna nazwa od 1945
Granitowa od 28 X 1969
Gronowa od 29 V 2003
Inspektorska
Jagodowa od 29 V 2003
Junacka Bahnstraße,
od 1933 Eichhornstraße
na pamiątkę Hermanna von Eichhorn, niemieckiego feldmarszałka (1848–1918)
obecna nazwa od 1945
Kątowa od 1959
Kolonia Anielinki Englershöhe obecna nazwa od 1946
Kolonia Mysia w 1945 Sioło obecna nazwa od 1946
Kolonia Orka Ammer-Kolonie obecna nazwa od 1946
Kolonia Rola Waschküchenkolonie,
w 1945 Mysia
obecna nazwa od 1946
Kolonia Zaranie Laubenkolonie Wiesengrund
Ireny Kosmowskiej od 3 III 2022 na pamiątkę Ireny Kosmowskiej (20 XII 1870 Warszawa – 21 VIII 1945 Berlin), polską działaczkę niepodległościową, wiceministra opieki społecznej w 1918, posłankę na Sejm RP 1919–1930
Koralowa od 28 X 1969
Krokusowa od 29 V 2003
Lipce od 19 XII 1985
Antoniego Józefa Madalińskiego Wonneberger Grund,
w 1945 Heleny Modrzejewskiej,
na pamiątkę aktorki specjalizującej się w rolach tragicznych (1840–1909)
obecna nazwa od 1946 nr 1 i 1A,
upamiętnia generała, jednego z dowódców insurekcji kościuszkowskiej (1739–1804)
Małomiejska Schönfelderweg obecna nazwa od 1945
Mostowa An der roten Brücke obecna nazwa od 1945
Nad Starą Radunią
Nakielska Korintengasse obecna nazwa od 1945
Niegowo
Niegowska
Nowiny Neue Welt obecna nazwa od 1945
Perłowa od 28 X 1969
Piaskowa Sandgrube,
od 1933 Erwin-von-Scheubner-Richter-Straße,
na pamiątkę Maxa Erwina von Scheubner-Richtera, nazisty, uczestnika puczu monachijskiego (1884–1923)
obecna nazwa od 1945
pl. Oruński Bahnplatz
Po Schodkach Pfarrdorf Gang,
po 1945 ul. 1 Maja
obecna nazwa od 24 II 1954
Podmiejska An der Schönfelder Brücke obecna nazwa od 1945
Poleska Kleine Trift obecna nazwa od 1945
Przy Torze Schwarze Weg
do 1933 Grauer Weg
obecna nazwa od 1945
Przybrzeżna An der Mottlau obecna nazwa od 1945
Przyjemna Linsingenstraße
na pamiątkę Alexandra von Linsingena, niemieckiego generała (1850–1935)
obecna nazwa od 1945
Ptasia Vogelgreif obecna nazwa od 1945 od nr. 1 do nr. 29, nieparzyste,
od nr. 2 do nr. 22A, parzyste
Radunicka od 19 XII 1985
Raduńska Radaunenstraße,
1933 Andreas-Bauriedl-Straße,
na pamiątkę Andreasa Bauriedla, nazisty, uczestnika puczu monachijskiego (1879–1923)
obecna nazwa od 1945
Stefana Ramułta August-Bebel-Straße
na pamiątkę Augusta Bebela, założyciela niemieckiej socjaldemokracji (1840–1913),
od 1933 von-Morgen-Straße,
na pamiątkę Curta von Morgena,
niemieckiego generała (1858–1928)
obecna nazwa od 1945 upamiętnia językoznawcę, autora słownika kaszubskiego (1859–1913)
Tadeusza Rejtana Wurstmachergasse obecna nazwa od 1945 upamiętnia szlachcica i posła, który protestował przeciw skonfederowaniu Sejmu Rozbiorowego
Równa Kieperdam
od 1933 Küperdamm
obecna nazwa od 1945
Rubinowa od 28 X 1969
Rzeczna Scharfenorter Gang
Sandomierska Boltengasse i Boltengang Neuer Weg,
od 1945 jako Sandomierska I i II
obecna nazwa od 16 X 1953
Serbska Schillingsgasse obecna nazwa od 1945
Smętna Rosengasse,
od 1933 Ludendorffstraße,
na pamiątkę Ericha Ludendorffa,
generała i nazisty (1865–1937)
obecna nazwa od 1945
Smoleńska Karl-Marx-Straße,
na pamiątkę Karla Marxa, niemieckiego filozofa (1818–1883),
od 1933 Gallwitzstraße,
na pamiątkę Maxa Karla von Gallwitza,
niemieckiego generała (1852–1937)
obecna nazwa od 1945
Smolna Elsterweg obecna nazwa od 1945
Starogardzka od 5 XI 1971 od nr. 1 do nr. 21
Stroma Kemnader Gang,
po 1945 Wolności
obecna nazwa od 24 II 1954
Szafirowa od 28 X 1969
Szkocka Am Breberg obecna nazwa od 1946
Ryszarda Tomczaka od 12 I 1995
Trakt św. Wojciecha Altschottland, Stadtgebiet, Günther Schaffer Wall, na pamiątkę niemieckiego nazisty (1906–1928),
od 1933 Horst-Wessel-Straße,
na pamiątkę Horsta Wessela, niemieckiego nazisty i autora hymnu NSDAP (1907–1930); od 1945–1946 Oruńska I, II i III,
od 30 XI 1948 ul. Jedności Robotniczej
obecna nazwa od 19 III 1998
Turkusowa od 28 X 1969
Ubocze Hoppenbruch obecna nazwa od 1945
Ukośna Kreuzweg obecna nazwa od 1945
Urocza Bothmerstraße obecna nazwa od 1945
Wąwóz Mittel-Pfarrdorf,
po 1945 ul. Krzywa
obecna nazwa od 24 II 1954
Wołyńska Große Trift obecna nazwa od 1945
Wschodnia Mühlenweg obecna nazwa od 1945
Zamiejska Bergstraße,
od 1933 Theodor von den Pfordten Straße,
na pamiątkę Theodora von der Pfordten, nazisty, uczestnika puczu monachijskiego (1873–1923)
obecna nazwa od 1945 od nr. 1 do nr. 28
Zawiejska Hinterweg obecna nazwa od 1945
Zawilcowa od 10 VII 2003
Związkowa Vereinsstraße obecna nazwa od 1945
Żabia Kiebitztrift obecna nazwa od 1945
Żuławska Niederfeld obecna nazwa od 1945
Liczba ludności dzielnicy Orunia –Święty Wojciech–Lipce
Rok Liczba ludności
2010 16 054
2011 15 923
2012 15 632
2013 15 498
2014 15 249
2015 14 968
2016 14 749

-

2018 14 435
RED
Osobiste
Przestrzenie nazw

Warianty
Widok
Działania
Partner Główny



Wydawca Encyklopedii Gdańska i Gedanopedii


Partner technologiczny Gedanopedii