JAŁOWIECKI MIECZYSŁAW, generalny delegat Ministerstwa Aprowizacji w Gdańsku
| < Poprzednie | Następne > |
i Zofii z Romockich Jałowieckich na gdańskim cmentarzu Srebrzysko, 2022
MIECZYSŁAW JAŁOWIECKI (Pierejasławski-Jałowiecki; 2 XII 1876 Syłgudyszki na Litwie – 10 III 1962 Beckenham pod Londynem) herbu Bożeniec, arystokrata, dyplomata, generalny delegat Ministerstwa Aprowizacji w Gdańsku, przedstawiciel rządu polskiego w Gdańsku w latach 1919–1920. Syn Bolesława (1843–1918), generała Korpusu Inżynierów Wojennych w Rosji, głównego inspektora technicznego kolejowych podróży carskich, dyrektora Aleksandrowskich Zakładów Budowy Parowozów, właściciela Towarzystwa Kolei Dojazdowych, oraz Anieli z Witkiewiczów (1854–1918). Odebrał gruntowne wykształcenie: najpierw domowe, następnie w angielskiej szkole w Petersburgu, od 1887 tamże w Liceum Cesarskim na wydziale konsularno-ekonomicznym. Od 1896 studiował agronomię i chemię na Politechnice w Rydze. Wstąpił wówczas do korporacji akademickiej Arkonia, co później pomagało mu w kontaktach gospodarczych. Doświadczenia zawodowe zdobywał podczas rocznej praktyki na farmie rolniczej Peterhof koło Rygi. Studia ukończył w 1899, uzyskując tytuł inżyniera agronoma. Po studiach praktykował w majątku Klein Spiegel (Pomorze Szczecińskie), należącym do Conrada von Wangenheima (posła do parlamentu niemieckiego) i zaliczanym w Niemczech do wzorcowych. Następnie na uczelniach w Halle i w Bonn przygotowywał pracę doktorską z uprawy i melioracji torfów. W latach 1901–1902 pracował jako attaché rolniczy przy ambasadzie Rosji w Berlinie, krótko przebywając z misją w Wielkiej Brytanii.
W okresie 1903–1918 był między innymi radcą Ministerstwa Rolnictwa w Petersburgu, dyrektorem Towarzystwa Akcyjnego Północnego Rosyjskiego Handlu Zewnętrznego, dyrektorem Towarzystwa Rosyjsko-Bałtyckiego, członkiem Wileńskiego Banku Ziemskiego, członkiem Rady Rosyjsko-Angielskiej Izby Handlowej, członkiem Wydziału Żeglugi Morskiej Centralnego Komitetu Przemysłowego w Petersburgu, marszałkiem szlachty powiatu święciańskiego. Równocześnie do 1917 był właścicielem majątków na Litwie: Syłgudyszki (po ojcu) i Otolany (z posagu żony). W czasie I wojny światowej został zwolniony z czynnej służby wojskowej, powołano go jednak do niej jako urzędnika cywilnego. Służbę w sztabie generalnym Rosji zakończył w randze pułkownika służby sztabowej cywilnej.
11 I 1919 został mianowany przez Antoniego Minkiewicza, ministra aprowizacji w rządzie Ignacego Paderewskiego, na stanowisko Generalnego Delegata Ministerstwa Aprowizacji na miasto Gdańsk. Był wówczas najwyższym rangą przedstawicielem rządu polskiego w Gdańsku, działając pod szyldem Amerykańskiej Misji Żywnościowej. Jego główne zadanie polegało na przyjmowaniu w porcie gdańskim statków z amerykańską pomocą żywnościową, organizowaną przez republikańskiego polityka Herberta Hoovera (późniejszego prezydenta USA (1929–1933)), i dopilnowaniu, by trafiła ona do Polski. Nieoficjalne zadania wiązały się z przesyłaniem polskiemu rządowi informacji o sytuacji politycznej i gospodarczej w Gdańsku, przydatnych później stronie polskiej podczas rokowań na konferencji pokojowej w Paryżu.
Zamieszkał z rodziną w Sopocie przy Victoriastraße (ul. Królowej Jadwigi). Misję w Gdańsku rozpoczął 30 I 1919 wraz ze swoim zastępcą Witoldem Wańkowiczem (kuzynem żony, Julii Elżbiety Anny z domu Wańkowicz (1883–1939)) i sekretarzem Janem Rauem. Później do ekipy dołączyli: kontradmirał Michał Aleksander Borowski, Stanisław Potulicki, Kazimierz Krzyżanowski i Witold Jasiński. Zebrana przez nich załoga pracowników przeładunkowych liczyła około 150 osób. Byli to mieszkający w Gdańsku i okolicach Polacy.
W ramach swojej działalności, by uniezależnić od niemieckich firm transport towarów barkami po Wiśle do Torunia, nabył siedem holowników. Były to: „Wiktoria”, „Wenus”, „Polluks”, „Charlotte”, „Paul”, „Johann” oraz „Borussia”. Ponadto z ramienia rządu polskiego w tajnej akcji, działając jako osoba prywatna, wykupił (głównie ze środków gdańskiego oddziału polskiego Banku Spółek Zarobkowych z Poznania, któremu zwrot kosztów zapewniał polski rząd) na terenie Gdańska z prywatnych rąk wiele nieruchomości: między innymi składy przy Dworcu Wiślanym, domy na lewym brzegu przy ujściu Wisły, tereny na Polskim Haku, spichlerze nad Motławą. Jesienią 1919 od niemieckiego przedsiębiorcy zakupił kilka nieruchomości na półwyspie Westerplatte (hotel, dom zdrojowy, pensjonaty), otrzymując pieniądze na zakup bezpośrednio od polskiego rządu (ministra skarbu Władysława Grabskiego). Wspierał sprawę polską w działalności plebiscytowej na Warmii i Mazurach, głównie współpracując ze Stanisławem Sierakowskim, ziemianinem z Waplewa Wielkiego – polskim komisarzem plebiscytowym.
8 II 1920, na Dworcu Głównym, witał przybywającego do Gdańska pierwszego Komisarza Generalnego RP w Gdańsku, Macieja Biesiadeckiego. 10 tego miesiąca, wraz z nim i Józefem Wybickim, towarzyszył generałowi Józefowi Hallerowi w podróży koleją od Gdańska do Pucka, gdzie był świadkiem zaślubin Polski z morzem. W tym samy roku własnymi środkami finansowymi licząco wspomógł powstanie ochronki dla polskich dzieci w Nowym Porcie.
Po powstaniu II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) zorganizował biuro paszportowe wydające wizy do Polski. Po utworzeniu Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej w II WMG został w 1920 zastępcą komisarza generalnego. Zakończywszy swą misję w Gdańsku, otrzymał w 1920 nominację na członka Komisji do Spraw Gdańskich przy Delegacji Polskiej na konferencję pokojową w Paryżu. Za swą działalność w Gdańsku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski w 1924.
Od 1923 gospodarował w majątku Kamień koło Kalisza, który objął po ślubie z Zofią Anielą z Romockich primo voto Wyganowską (1893–1957). Zarządzał nim do 1939. W 1939 wyemigrował wraz z żoną do Wielkiej Brytanii. Na emigracji utrzymywał kontakt z gen. Władysławem Andersem (był członkiem Rady Politycznej) i gen. Stanisławem Kopańskim. Działał w Stowarzyszeniu Techników Polskich w Wielkiej Brytanii (założonym w 1940 roku) Utrzymywał kontakty z kolegami z korporacji akademickiej Arkonia z Politechniki w Rydze i bywał na spotkaniach filistrów tej korporacji w Londynie.
Miał talent malarski. Na emigracji w Wielkiej Brytanii po 1945 malował akwarele przedstawiające polskie dwory, pałace i inne zabytki. Do każdego z nich jest krótki opis. W Instytucie Sikorskiego w Londynie w 1950 odbyła się wystawa jego rysunków i akwarel. Pozostawił po sobie między innymi 16 tomów pamiętników (w Polsce staraniem jego wnuka Michała Jałowieckiego wydane zostały na razie trzy – tom 1: Na skraju Imperium, 2000; tom 2: Wolne Miasto, 2002; tom 3: Requiem dla ziemiaństwa, 2003) i ponad 1200 akwarel. Zarówno pamiętnikarska, jak i malarska spuścizna jest w dyspozycji potomków.
Z pierwszą żoną, Julią Elżbietą Anną, którą poślubił 30 VI 1910, miał syna Andrzeja (1911–1943), zamordowanego w hitlerowskim obozie w Majdanku, oraz córkę Krystynę Marię Trumpy (1913–2004), która w 1964 przekazała znaczną liczbę dokumentów po ojcu do archiwum Hoover Institution-Stanford University w Kalifornii (USA), gdzie pozostają w depozycie. Na emigracji mieszkał z drugą żoną Zofią Anielą z domu Romocką, od 1940 w Szkocji, po 1945 w Londynie i w Walii, a od 1954 do śmierci w domu opieki społecznej w Beckenham pod Londynem. 5 XII 2022 prochy jego i drugiej żony pochowano z honorami na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku.
26 II 2015 jego imieniem nazwano rondo na skrzyżowaniu ulic Małomiejskiej, Świętokrzyskiej, Platynowej i Wawelskiej (początkowo na Chełmie, od 2018 w dzielnicy Orunia Górna – Gdańsk Południe). Od 5 XII 2022 patron Liceum Ogólnokształcącego Mundurowego "Spartakus" w Gdańsku przy ul. Kołobrzeskiej 75, od 5 XII 2023 gdańskiego Dworca Głównego.
Patrz też: Komisariat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w II WMG.
Bibliografia:
Machaliński Zbigniew, Mieczysław Jałowiecki – delegat Rządu Polskiego w Gdańsku w latach 1919–1920. Forma i sposób działalności konspiracyjnej Delegacji Rządu Polskiego w Gdańsku na tle nowego układu sił w Europie, „Studia Gdańskie”, 5, 2008.
Mikos Stanisław, Działalność Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku 1920-1939, Warszawa 1971.
Mikos Stanisław, Mieczysław Jałowiecki, w: Działacze polscy i przedstawiciele RP w Wolnym Mieście Gdańsku, Gdańsk 1974, s. 67-75.
Mikos Stanisław, Jałowiecki Mieczysław, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, Gdańsk 1994, s. 266-267.
