GDAŃSK – ŚRODEK MIASTA
| < Poprzednie | Następne > |
GDAŃSK – ŚRODEK MIASTA. Kamienne środki miast są elementem starej tradycji wywodzącej się ze starożytności. W greckich Delfach znajdował się kamień z IV wieku p.n.e. symbolizujący środek antycznego świata. Wyznaczył go Zeus, który wysłał dwa bliźniacze orły na krańce Ziemi, każąc im lecieć ku sobie. W miejscu, gdzie się spotkały, ustawiono niewielki obelisk nazwany Omfalos („pępek”), czyli środek świata. Podobny kamienny środek miasta w Rzymie, pochodzący z II wieku p.n.e., służył później także jako milliarium aureum – punkt zerowy, od którego mierzono odległości na drogach Cesarstwa. Tradycję tę kontynuowano w miastach średniowiecznej Europy. Kamień Londyński (London Stone) z około 1100 (obecnie w muzeum) mógł również służyć do mierzenia odległości. Okrągła płyta przed wejściem do katedry Notre Dame w Paryżu (XII wiek), oznaczająca pierwotnie miejsce dawnego pręgierza, od 1768 jest oficjalnym początkiem francuskich dróg publicznych. Holenderska Lejda ma trzy sześcioboczne kamienie: niebieski, symbolizujący przecięcie granic kwartałów, na jakie w XIII wieku podzielono miasto, i miejsce jurysdykcji miejskiej, biały – równie stary, oznaczający miejsce egzekwowania prawa hrabiowskiego, i czerwony (z XIV wieku) na przedmieściu Maresdorp – symbol jurysdykcji kościelnej. Podobne kamienie znajdują się w Hoorn (okrągły, wspomniany po raz pierwszy w 1352), Arnhem, Nijmegen (oba prostokątne) i kilku innych miastach w Holandii. W nawierzchni rynku Tallina umieszczono cztery symboliczne kamienie – w tym jeden nowy, oznaczający punkt zerowy kilometrażu na drogach Estonii. W 1989 roku w niemieckim Flensburgu zamocowano dekoracyjną płytę – wyjątkowo metalową – w geometrycznym środku miasta.
Symboliczny środek miasta w postaci okrągłej płyty z szaroróżowego kamienia o średnicy około 70 cm miał także Gdańsk. Był on najbardziej podobny do czerwonego kamienia w Hoorn. Znajdował się w środku jezdni ul. św. Ducha, niedaleko wschodniego narożnika Królewskiej Kaplicy, mniej więcej przed obecnym domem nr 81 (trzecim od rogu ul. Grobli I). Mógł pochodzić z XVII lub XVIII wieku. Swym położeniem był związany z pobliskim skrzyżowaniem granic czterech kwartałów Głównego Miasta po drugiej stronie Królewskiej Kaplicy, u zbiegu ul. św. Ducha z ul. Podkramarską i ul. Groblą I, gdzie pierwotnie stała fontanna Czterech Kwartałów. Był to punkt równo odległy od Bramy Długich Ogrodów (dzisiejszej Żuławskiej) i niezachowanej Bramy Nowych Ogrodów. Dzięki historycznej fotografii zamieszczonej w 1988 w „Danziger Hauskalender” znane są jego rozmiary. Wiadomo też, że miał napis objaśniający jego znaczenie. Po 1970 został usunięty podczas asfaltowania ulicy.
W 2018 ogłoszono konkurs na nowe „Serce Miasta”, trwający od 5 do 30 marca. Z siedemnastu projektów (jedenastu autorów) w maju za zwycięską uznano propozycję Tomasza Jażdżewskiego: blok granitu rapakiwi, w kształcie walca o średnicy 700 mm i wysokości 160 mm. Na górnej powierzchni kamienia umieszczono plan Gdańska z XVII wieku, zagłębiony w kamieniu na około 5 mm, otoczony napisem KAMIENNE SERCE MIASTA ∙ 1888 ∙ 2018 ∙. Kamień (pod którym ułożono tzw. kapsułę czasu) odsłonięto 15 IX 2018, w dniu święta ul. św. Ducha.
