BALL- UND EISLAUFVEREIN, klub sportowy
| < Poprzednie | Następne > |
BALLSPIEL- UND EISLAUFVEREIN–VEREIN DANZIG (BuEV) (Towarzystwo Piłkarskie i Łyżwiarskie), pierwszy gdański klub z sekcją piłki nożnej (zob. piłka nożna), miał też m.in. sekcje piłki ręcznej, lekkoatletyczną, tenisową, zapaśniczą, taneczną, sportów zimowych.
Powstał 13 IV 1903 z inicjatywy zainteresowanych piłką nożną młodych techników, w większości przybyłych z Nadrenii do nowo powstałej Gdańskiej Fabryki Wagonów (GFW). W marcu 1903 jeden z nich, przybyły z klubu sportowego Wiesbaden, inżynier Eugen Monscheuer, zamieścił w dzienniku „Danziger Neueste Nachrichten” ogłoszenie: „Poszukiwani piłkarze do założenia klubu”. W efekcie w sobotę 18 IV 1903 w kawiarni hotelu „Deutsches Haus” przy Holzmarkt 12–14 (Targ Drzewny) spotkał się z berlińczykiem Hansem Grabbe, byłym zawodnikiem VfB Pankow (później dyrektorem Westpreußische Kleinbahnen Aktien-Gesellschaft, w latach 1934–1939 mieszkającym przy Arno-Holz-Weg 6 (ul. Głogowska)), Georgiem Wilhelmem Eulerem, byłym przewodniczącym wioślarskiego klubu Danziger Ruderverein, inżynierem Gudzentem z GFW, dentystą Gräfem (wcześniej bramkarzem Germanii Hamburg, później Hamburger Sport-Verein) i dziennikarzem Robertem Sanderem. Zapadła wówczas decyzja o utworzeniu Fußballclub Danzig (1. FC Danzig / 1. (Pierwszy) Klub Piłkarski w Gdańsku). Prezesem został Eugen Monscheuer, sekretarzem Robert Sander, który poinformował w gazecie o narodzinach klubu. Dzięki staraniom Wilhelma Eulera wynajęto boisko na Kleiner Exerzierplatz (okolice przed skrzyżowaniem al. Zwycięstwa i al. Hallera oraz Państwową Operą Bałtycką; wojskowe place ćwiczeń), szatnię zorganizowano w mieszkaniu zapaśnika wagi ciężkiej Birtha. Do listy członków klubu szybko dołączył szwajcarski artysta Alfred Rebsamen, piłkarz Grasshoppers Zürich, zatrudniony przy pracach w nowym kościele w Nowym Porcie ( kościół Niepokalanego Serca Maryi).
Powstanie klubu z entuzjazmem przyjęli studenci i uczniowie gdańskich szkół. Jako pierwszy akces zgłosił Walter Rhode, uczeń szkoły św. Piotra i Pawła, późniejszy dziennikarz, z Robertem Sanderem współautor cyklu artykułów o historii piłki nożnej w Gdańsku. Wraz z nim przybyli inni uczniowie, z których większość miała za sobą treningi gimnastyczne i sportowe: Willy Meckelburg, Schmidt (gimnastyk), Fröhlich, Peters, Kurt Feyerabend (1885–1939), późniejszy architekt, Hugo Lederer, późniejszy gdańskich radny rządowy (Regierungsrat), Karl Bechler. Pierwszy trening odbyły już dwie drużyny w pełnych, 11-osobowych składach. Popularyzując piłkę nożną klub rozgrywał mecze pokazowe m.in. w Grudziądzu, Kwidzynie, Słupsku, grając na odpowiedniej wielkości placach z doraźnie zbudowanymi bramkami i rysowanymi liniami. M.in. w Lęborku rozegrano mecz na targu bydlęcym, z wielką pompą pośrodku, który zawodnicy musieli posprzątać po dzień wcześniej odbytym handlu.
W 1905, gdy z powodów zawodowych wyjechał z Gdańska Eugen Monscheuer, prezesem klubu został Robert Sander. Ponieważ zgodnie z ówczesnym zwyczajem członkowie klubu uprawiali niemal wszystkie dostępne dyscypliny sportowe, zdecydowano się wówczas na poszerzenie oferty i przyjęcie nazwy „Ballspiel- und Eislauf-Verein e.V”. W 1916, by zrekompensować wojenną utratę członków, Robert Sander po rozmowach z liderami gdańskiego okręgu gimnastycznego (Stranfwinkel w północno-wschodnim okręgu Niemieckiego Związku Gimnastycznego) dr Scharffenorthem, Wallerandem, Zanderem, Merdesem i tajnym radcą dr Kolbe oraz Walterem Rhode, doprowadził do połączenia B.u.E.V. z istniejącym od 1862 seniorskim „Männerturnverein” (Męskie Towarzystwo Gimnastyczne). W latach 1916–1932 klub działał pod nazwą Verein für Leibesübungen von 1862 (VfL, Gimnastyczne od 1862), po czym wrócił do nazwy BuEV.
W VfL działały sekcje: gimnastyki męskiej, kobiecej i młodzieżowej, piłki nożnej, hokej męski i kobiecy, lekkoatletyki ze szczególnie wyróżniającą się grupą kobiecą, pływania, sportów siłowych, gimnastyki artystycznej, narciarstwa biegowego i łyżwiarstwa szybkiego, a także artystyczna grupa „kultury tanecznej” pod kierownictwem Herberta Sellkego, Gerharda von Donopa (1882–1974) nauczyciela wychowania fizycznego na Technische Hochschule Danzig i Raufeisena, którym udało się wystawiać odnoszące sukcesy przedstawienia teatralne i gościnnie występować w Berliner Sport-Hochschule (Wyższa Szkoła Sportu w Berlinie). W szczytowym okresie VfL liczył około 2000 członków, był liderem w swoich dyscyplinach w Prusach Wschodnich, a kierował nim Karl Bechler.
Pierwszy mistrz Gdańska w piłce nożnej (rozgrywki jesienią 1908), mistrz także w latach 1909, 1910, 1912, 1913, 1914, 1919, 1929, 1932, 1937, 1938. Od sezonu 1940/1941 występował w nowo utworzonej Gaulidze Danzig-Westpreußen. Jako jedyny klub z Gdańska był mistrzem Baltischer Rasen- und Wintersport-Verband (zob. piłka nożna), w 1912 uczestniczył w rozgrywkach finałowych o mistrzostwo Niemiec. Od 1910 spotkania piłkarskie rozgrywano na stadionie miejskim Heinrich-Ehlers-Sportplatz przy Feldstraße (dziś teren szpitalny, ul. Smoluchowskiego 18), od 1927 na stadionie miejskim Jahn-Kampfbahn (zob. stadion Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji, ul. Traugutta, tzw. stadion Lechii).
Z powodu letniej przerwy w rozgrywkach piłkarskich zawodnicy, którzy nie uprawiali np. wioślarstwa czy tenisa, zostawali lekkoatletami.
W sekcji lekkoatletycznej zawodnicy początkowo czerpali doświadczenie i stosowali metod treningowe poznane przez Roberta Sandera podczas jego kontaktów z Amerykanami i Anglikami w Międzynarodowym Klubie Sportowym w Tiencinie (np. nieznany wcześniej głęboki start sprintera, który wówczas nazywano „ręczną sprężyną”, podwójny obrót przy rzucie dyskiem, szkocki skok wzwyż z boku). Już w 1908 trzech klubowych lekkoatletów zostało wybranych przez przewodniczącego Niemieckiego Urzędu Sportu ds. Lekkoatletyki (Deutsche Sportbehörde für Leichtathletik), Carla Diema (1882–1962) na kandydatów do startu w Igrzyskach Olimpijskich w Londynie i otrzymało specjalny program treningowy. Byli to Karl Bechler, Arthur („Aute”) Hoffmann (10 XII 1887 Gdańsk – 4 IV 1932 Hamburg), sprinter i skoczek w dal, który w Sopocie na niezbyt dobrej skoczni osiągnął wynik 6,88 m i ustanowił rekord Niemiec, oraz Alzatczyk Octav Lucien („Ludwig”) Uettwiller (28 XI 1886 Mülhausen (Miluza, obecnie Francja) – 25 VI 1949 Beaulieu-sur-Mer (Francja)), w rzucie dyskiem osiągający wynik 40,90 m. Arthur Hoffmann podczas IO w Londynie wystąpił w finale biegu na 100 m i był srebrnym medalistą w sztafecie mieszanej (2 x 200 m + 400 m + 800 m; biegł na I. zmianie), Octav Lucien Uettwiller wystąpił w ośmiu konkurencjach (skok wzwyż z miejsca, skok o tyczce, skok w dal, skok w dal z miejsca, rzut dyskiem, rzut dyskiem greckim, rzut młotem, rzut oszczepem).
W biegach sprinterskich wyróżniali się zwłaszcza Hoffmann, Rebsamen, Feyerabend, Rompeltin, Sindowski, Prawitz, Rüdiger, Ehrhardt, Blohmke, Gebhardt, Steiner i Walther. Odkryciem klubu był Max Herrmann (17 III 1885 Gdańsk – 29 I 1915 na froncie wschodnim), który zdominował biegi na 100 i 400 m i był w 1912 uczestnikiem Igrzysk Olimpijskich w Sztokholmie, gdzie ze sztafetą 4 x 100 m ustanowił w półfinale rekord świata (42,2 s). Średnie dystanse reprezentowali tacy zawodnicy jak Krätschmann (wielokrotnie zwyciężający w biegach na 1500 m), Prawitz, Sebastian i Schreiber. Wśród miotaczy wyróżniali się Aschmann i Julius Mandel, w piłkarskiej części sezonu wieloletni bramkarz drużyny. Sukcesy odnosiły sztafety 4 x 100 m i 3 x 1000 m. Pierwsze zwycięstwo sztafety 4 x 100 m odniesione zostało 10 VII 1905 w Sopocie przeciwko drużynie z Królewca (w składzie: Sander, Ehrhardt, Feyerabend, Bechler), czas 49 sekund był do zaakceptowania: na miękkim podłożu ze zmianą stojącą (zmiana lotna była nieznana); na niemieckich bieżniach biegało się wówczas 48 sekund.
Po uzbieraniu środków na wyjazd, drużyna lekkoatletyczna zmierzyła się na wyjeździe z najlepszymi w Niemczech lekkoatletami drużyny 95/96 Berlin (późniejszy BSV – Berliner Sport Verein, Berlińskie Towarzystwo Sportowe). Młody i nieznany klub z prowincjonalnego Gdańska wywołał sensację: Hoffmann wygrał bieg na 100 m, Herrmann był pierwszy na 400 m, sztafeta na 4 x 100 m nieznacznie przegrała ze sztafetą 95/96 Berlin (rekordzistką Niemiec), natomiast w sztafecie 3 x 200 m góra byli gdańszczanie. Efektem wyjazdu były jednak straty kadrowe: berlińczycy skłonili Herrmanna do kontynuowania studiów w Berlinie, znaleźli kreślarzowi technicznemu Hoffmannowi posadę w Berlinie (z którego później wyjechał do Lipska jako redaktor sportowy). Berlin oferował lepsze możliwości niż plac ćwiczeń wojskowych w Gdańsku.
Letnim punktem kulminacyjnym sezonu lekkoatletycznego w początkach XX wieku był Zoppoter Sportwoche (Sopocki Tydzień Sportu). Na zawodach pojawiali się najlepsi zawodnicy nie tylko z Prus Wschodnich, ale także ze znanych niemieckich klubów, 95/96 Berlin, Komet, Charlottenburger SC, Favorit Berlin. M.in. rekordzista świata i olimpijczyk, monachijczyk Hanns Braun (26 X 1886 Wernfels (obecnie Spalt, Bawaria) – 9 X 1918 okolice Croix-Fonsommes (Francja) jako pilot myśliwski) wygrał w Sopocie biegi na 100, 400 i 1500 m, przegrał jednak sensacyjnie z Herrmannem na 200 m. Na dość prymitywnym Sopoter Platz padły rekordy: Artur Hoffmann w skoku w dal, Mandel w rzucie oszczepem, Büssing był pierwszym w Prusach Wschodnich, który uzyskał 1,80 m w skoku wzwyż, Uettwiller 40 m w rzucie dyskiem. Trzykrotnie z rzędu zwycięstwa w pięcioboju olimpijskim odnosili tu Aschmann i Uettwiller, dzięki czemu zdobyli dla klubu na własność cenną nagrodę przechodnią.
Istniejąca od założenia klubu sekcja łyżwiarska (Eislauf) zaczęła działać prężnie gdy do BuEV przyszedł kierownik techniczny Hanseatische Motoren GmbH w Bergedorf koło Hamburga, inżynier Eugen Köper z Altonaer Schlittschuh-Club, mistrz Hamburga w łyżwiarstwie figurowym, ekspert i nauczyciel, szczególnie figur obowiązkowych. Trenowali u niego także łyżwiarze szybcy, który uczyli się techniki pokonywania zakrętów, co jest kluczowe w zawodach na torze. Miejscem ćwiczeń było lodowisko na zamarzniętym naturalnym basenie na Motławie przy Aschbrücke ( Most Popielny), gdzie powstał 500-metrowy tor z dwoma zakrętami. Skompletowano niezły zespół, na którego czele był Kurt Orbanowski, późniejszy mistrz Niemiec w łyżwiarstwie, a także hokeista klubów berlińskich i zagranicznych; Paul Wetzki, który w Berlinie został mistrzem w wioślarskich ósemkach; Anders Zorn, który wygrał wiele kolarskich wyścigów szosowych, Arthur Seligo i inni. W pierwszych sportowych zawodach łyżwiarskich w Gdańsku, na lodowisku „Aschbrücke”, zorganizowanych w lutym 1909 przez Komitet Łyżwiarski Ostdeutscher Lawntennis-Tournament-Verband (Wschodniopruskie Towarzystwo Turniejów Tenisowych), w stylu obowiązkowym i dowolnym zwyciężył Köper przed reprezentantami Patzig (Rugia) i Elbląga (indywidualnie kobiety nie startowały), w parach mieszanych pokazowo wystartowali panna Sander/Menzel i panna Karen Hagemann/Fritz Fischer, Menzel i Fischer zaprezentowali także jazdę w parach męskich. W tym samym sezonie Köper, Hoffmeister i Zorn reprezentowali klub z sukcesami m.in. na Stawie Zamkowym w Królewcu. Prawdziwy rozwój łyżwiarstwa nastąpił jednak wówczas, kiedy przy Sporthalle (zob. też Opera Bałtycka) zbudowano sztuczne lodowisko, wówczas jednak zawodników z BuEV przejęło Eislauf-Gesellschaft (Towarzystwo Łyżwiarskie).
Debiutem sekcji hokejowej BuEV był pokazowy mecz hokeja kobiet (w długich sukniach) Gdańsk – Królewiec, rozegrany w Sopocie i wygrany przez gościnie. Rewanż w Królewcu należał do gdańszczanek. Niedługo później studenci z Hamburga przywieźli ze sobą kije hokejowe i tę dyscyplinę zaczęli uprawiać starsi lekkoatleci i piłkarze pod przewodnictwem Karla Bechlera, Ericha Lenza i Paula Schünemanna (18 IV 1882 Katowice - 12 VII 1955 Hamburg), w latach 1911–1915 Regierungsbaumeistera (rządowego radcy budowlanego) w gdańskiej Dyrekcji Kolei. Wkrótce powstała także stała drużyna kobieca, składająca głównie z sióstr hokeistów, prowadzona przez Wittulsky’ego i Juliusa Mandela (piłkarza i oszczepnika). Sekcja hokejowa mocno promowała ten sport grami w Sopocie, Królewcu, Elblągu, Nowym Stawie, Malborku i Kwidzynie.
Drużyny hokejowe BuEV grały w Gdańsku od 1911 przy „Cafe Ludwig” (róg obecnego Traktu Konnego i ul. Curie-Skłodowskiej), która słynęła nie tylko z kuchni, ale także organizowania zawodów sportowych, posiadając własne korty tenisowe i sztuczne lodowisko. Zimą 1913 do sekcji hokejowej BuEV dołączyli książę Friedrich Karl von Preußen (1893–1917) i jego brat, książę Friedrich Sigismund von Preußen (1891-1927), przybyli latem tego roku do Gdańska. Stanowili duże wzmocnienie, obaj grali wcześniej w Potsdamer Hockey-Vereinigung, ten pierwszy jako środkowy napastnik, z ostrym strzałem. Ich udział w drużynie na równych prawach wywoływał poruszenie i sprawił, że ten sport stał się społecznie akceptowalny i przyciągnął do niego wielu nowych fanów.
W późniejszych latach z sekcji hokejowej BuEV wyłonił się Danziger HC (Danziger Hockey Club; Gdański Klub Hokejowy), któremu przewodniczył Erich Lenz, a funkcję sekretarza objął Paul Schünemann. Klub od 1929 grał w Ostpreussische Meisterschaften (Mistrzostwach Prus Wschodnich), w których w 1935 pojawiła się znowu skompletowana drużyna hokejowa BuEV, grająca w nich do końca sezonu 1938/1939, od 1936 przekształconych na wzór ligi futbolowej w Gauliga Ostpreussen.
Klub działał do 1945; barwy klubowe: czerwono-czarne.
