ŚWIĘTOPEŁK
| < Poprzednie | Następne > |
na skwerze przy ul. Szerokiej w dniu odsłonięcia, 22 lipca 2010
ŚWIĘTOPEŁK (zm. 11 I 1266 Gdańsk, pochowany w klasztorze w Oliwie), namiestnik i książę wschodniopomorski z dynastii Sobiesławiców, patron gdańskiej ulicy i skweru. Najstarszy syn Mściwoja I, po jego śmierci wyniesiony przez księcia krakowskiego Leszka Białego do godności namiestnika Gdańska. Pod koniec życia ojca lub na początku własnych rządów, z pomocą rycerstwa ziemi słupskiej, odzyskał ją dla Pomorza Gdańskiego z rąk Duńczyków. Początkowo współdziałał z Leszkiem Białym, biorąc udział w wyprawie na Prusów w 1223. Od tegoż roku popierał militarnie księcia wielkopolskiego Władysława Odonica w walce ze stryjem, Władysławem Laskonogim, przeciwnikiem księcia krakowskiego. Około 1226 (lub nieco później) spowodował lokację na prawie lubeckim miasta Gdańska ( Stare Miasto) i sprowadził do Gdańska dominikanów. Po zawarciu w 1225 sojuszu Leszka Białego z Laskonogim (za cenę następstwa księcia krakowskiego w Wielkopolsce) nie zdecydował się na odstąpienie Odonica (z którym się spowinowacił), co jesienią 1226 ściągnęło na Pomorze Wschodnie inspirowany przez Władysława Laskonogiego i Konrada Mazowieckiego (młodszego brata Leszka) najazd Prusów: zniszczyli klasztory w Oliwie i Żukowie, wymordowali duchownych, w Gdańsku spalili kościół św. Mikołaja.
Wypowiedział w związku z tym posłuszeństwo Leszkowi Białemu. W styczniu 1227 przybrał tytuł książęcy, zajął Nakło, gród ryglujący jedną z najważniejszych dróg na Pomorze Wschodnie. W trakcie mającego wyjaśnić kontrowersje zjazdu w Gąsawie w listopadzie 1227 (z udziałem książąt polskich i całego episkopatu polskiego) zaatakował obradujących; podczas ucieczki został zamordowany Leszek Biały. Kościół polski nie potępił Świętopełka, śmierć księcia krakowskiego potraktował jako karę za sprowadzenie pogan na chrześcijański kraj, więcej – w 1231 uzyskał opiekę papieża.
Wykorzystując walki o tron krakowski, Świętopełk umocnił się na Pomorzu Wschodnim, stworzył hierarchię urzędniczą (np. kasztelanowie) i dworską (wojewoda, podkomorzy, cześnik, skarbnik itd.). Rozwijał misję dominikanów gdańskich i cystersów oliwskich w Prusach, próbował osadzić na Pomorzu Wschodnim do walk z Prusami rycerski zakon kalatrawensów z Hiszpanii. Początkowo popierał zakon krzyżacki, w 1234 z bratem Samborem II dowodził zwycięską (po bitwie nad rzeką Dzierzgoń), wspólną krzyżacko-polską wyprawą na Prusy (w rewanżu Prusacy złupili okolice Gdańska, niszcząc klasztor w Oliwie). W 1233 zmuszony był wydzielić młodszym braciom dzielnice, przekazując Samborowi II ziemię tczewską, a Raciborowi – ziemię białogardzką (Białogard nad Łebą). Około 1236 opanował ziemię sławieńską. Okres powodzenia zakończyły: w 1236 bunt Sambora II, który uważał się za pokrzywdzonego przy podziale ojcowizny; pretensje biskupa włocławskiego o pobór dziesięcin z Pomorza Gdańskiego; dążenie Krzyżaków do dominacji nad dolną Wisłą. Świętopełk odpowiedział uwięzieniem brata (skazany na wygnanie uszedł do Krzyżaków) i zniszczeniem w 1238 kujawskich dóbr biskupa włocławskiego (za co biskup obłożył go klątwą). Na krótko opanował Bydgoszcz (odbitą przez księcia kujawskiego Kazimierza).
W latach 1242–1253 stawiał czoło Krzyżakom, młodszym braciom (także Raciborowi), Konradowi Mazowieckiemu, jego synom i książętom wielkopolskim. Wroga mu koalicja planowała rozbiór Pomorza Wschodniego. Krzyżacy atakowali okolice Gdańska (niszcząc Oliwę w 1246, 1247 i 1252), w walkach poległ jego syn Jan, a drugiego, Mściwoja II, oddać musiał w 1243 (podczas zerwanych następnie rokowań) Krzyżakom jako zakładnika. W okresie 1251–1252 podjął (nieudaną) próbę oderwania Pomorza Wschodniego od diecezji włocławskiej i założenia w Gdańsku biskupstwa. W wyniku walk utracił na rzecz księcia kujawskiego Kazimierza Wyszogród, na rzecz Krzyżaków – ziemie na wschód od Wisły, książętom wielkopolskim oddał Nakło, przywrócił dzielnice młodszym braciom (Raciborowi tylko nominalnie, trzymał go na swoim dworze i bezpośrednio zarządzał jego księstwem). W traktacie pokojowym w 1253 uznał, że gdyby go złamał, Krzyżacy otrzymają prawa do Gdańska. W 1253–1256 prowadził wojnę z książętami wielkopolskimi o Nakło (zrezygnował za odszkodowaniem).
W 1258, w czasie najazdu księcia zachodniopomorskiego Warcisława III Dymińskiego, rozgromił go w bitwie pod Słupskiem. Podczas ostatnich 10 lat panowania szukał sojuszników przeciwko Krzyżakom, doprowadził między innymi do sojuszu z niedawnym przeciwnikiem, księciem kujawskim Kazimierzem (ojcem Władysława Łokietka). Dobry wódz i dyplomata doczekał się w czasach nowożytnych wśród Pomorzan miana Wielki. Był pierwszym księciem, który musiał zbrojnie przeciwstawić się ekspansji krzyżackiej i mimo przeciwności obronił niezależność Pomorza Wschodniego. Od 1945 patron ulicy w Gdańsku-Przymorzu Małym (poprzednio Yorkstraße), od 3 III 2022 skweru na Głównym Mieście, gdzie od 2010 wystawiono mu pomnik.
